Het vaandel

Algemene historie en betekenis

Van oudsher kennen we bij de gewapende strijd in gecoördineerd verband zgn. “veldtekens”, op een lange stok geplaatste figuren die de eenheid symboliseerden. Zij waren op het gevechtsveld goed zichtbaar en dienden als oriëntatiepunt voor de eenheden en markeerden ook de positie van de eenheidscommandant. In de Romeinse tijd werd als veldteken het “vexillum” geïntroduceerd. Een vexillum (afgeleid van het Latijnse woord “velum” = zeil) was een vaandel van een Romeins legioen. Naast de functie als oriëntatiepunt hadden deze vaandels ook een morele doelstelling. Zij symboliseerden de gehele eenheid met de daarbij behorende waarden als eergevoel, trouw en saamhorigheid en waren zo een bron van trots en bezieling op het gevechtsveld. De vexilla werden daarom niet alleen met alle egards omgeven maar ook letterlijk tot de laatste man verdedigd. Verlies ervan betekende ook vaak het eind van de eenheid. In Nederland werden vaandels vanaf 1820 geïntroduceerd. Het vaandel bestaat uit een doek, een stok met vaandeltop en een koord met vaandelkwasten. Het vaandeldoek is vierkant en langs de vier zijden van het doek is een ononderbroken oranjetak met groene bessen geborduurd. Op de voorzijde van het midden van het doek wordt het gekroonde monogram gevoerd van de Koning(in) die het vaandel heeft verleend. Bij vernieuwing van het doek wordt het bestaande monogram gehandhaafd. De vaandelstok is een matzwart gelakte houten stok. Boven aan de stok is bij alle vaandels een vaandeltop aangebracht, een doosvormig voetstuk met daarop een liggende leeuw. Onder het voetstuk is een cirkelvormige eikenkrans geplaatst. Het vaandel heeft haar oorspronkelijke rol als veldteken verloren. De rol als symbool voor het eergevoel, de trouw en saamhorigheid binnen de eenheid is echter gebleven. Het is ook het symbool van verbondenheid met de Koning en het vertrouwen dat Hij stelt in de eenheid die het vaandel voert.

Vaandelopschriften en cravattes

De krijgsverrichtingen waarbij een eenheid zich heeft onderscheiden worden in de vorm van vaandelopschriften en cravattes gekoppeld aan het vaandel. Een vaandelopschrift is geborduurd op het vaandeldoek. Het is gebruikelijk dat vaandels slechts sporadisch worden vervangen. Een cravatte is een lint of een bewerkte baan stof die wordt vastgezet aan de knop van het vaandel. Op de cravatte wordt een aan de eenheid toegekend opschrift verwerkt. Het opschrift op de cravatte wordt bij vernieuwing van het vaandel als opschrift verwerkt op het vaandeldoek. Tot dat moment maakt de cravatte “onlosmakelijk” deel uit van het vaandel. De basis voor de vaandelopschriften is verwoord in het Koninklijk Besluit nr. 41 van 7 augustus 1896 waarin onder meer is opgenomen dat “het nuttig moet worden geacht bij het Leger de herinnering levendig te houden aan de roemvolle wijze waarop voorgangers van enig thans bestaande korpsen van het leger zich sedert 1813 in de krijg van de hun opgelegde verplichtingen hebben gekweten”en boven andere onderscheiden…”.

Het vaandel van het Regiment Genietroepen

Op 30 april 1927 reikte de toenmalige Commandant veldleger, luitenant-generaal Muller-Massis, namens Hare Majesteit Koningin Wilhelmina, te Utrecht het vaandel uit aan de genie. Dit vaandel werd op 14 mei 1940 op last van de toenmalige Depôtcommandant, luitenant-kolonel D. van de Berg, te Schoonhoven verbrand om te voorkomen dat het in handen van de Duitse bezetter zou vallen. Op 20 mei 1948, reikte Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard in het kader van het 200-jarig bestaan van het Regiment Genietroepen, een nieuw vaandel uit. Vijfentwintig jaar later, op 15 mei 1973 werd dit vaandel vervangen door een nieuw exemplaar, wederom uitgereikt door Prins Bernhard. Dat gebeurde mede in het kader van de samenvoeging van het 1^e en 2^e Regiment Genietroepen tot “Regiment Genietroepen”.

Vaandelopschriften Regiment Genietroepen

Op het vaandeldoek van het Regiment Genietroepen zijn de volgende opschriften “vereeuwigd”:

* Veldtocht 1815

Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927 waarmee het moedig optreden wordt herdacht van de Genietroepen bij het opruimen van hindernissen en het vrijmaken van naderingswegen in de slag van Quatre Bras en de slag bij Waterloo in 1815. Met hetzelfde KB werd het vaandel aan het Regiment Genietroepen toegekend, iets wat tot dat moment slechts was voorbehouden aan infanterie- en cavalerie-regimenten.

* Krijgsverrichtingen 1830 en 1831

Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927 waarmee het moedig optreden wordt herdacht van de Genietroepen tijdens de 10-daagse Veldtocht en bij andere krijgsverrichtingen in de Zuidelijke Nederlanden in 1830 en 1831.

* Citadel Antwerpen 1832

Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927 waarmee het moedig optreden wordt herdacht van Genietroepen tijdens het beleg van Antwerpen in december 1832 door het Franse leger, waarbij zij onder meer hardnekkig de verovering van kazematten en lunetten door de Fransen gedurende lange tijd wisten te beletten.

* Rotterdam 1940

Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Juliana met KB nr. 27 van 4 sep 1951, “zulks” – zo luidt de tekst van het KB – “omdat bij de verdediging van Rotterdam tegen een plotselinge vijandelijke overval tijdens de oorlogshandelingen in Mei 1940 de depôtonderdelen van de Regimenten genietroepen een belangrijk aandeel hebben gehad in het met succes opvangen van de stoot op 10 Mei 1940 door de veel beter bewapende vijand gericht op de stad Rotterdam benoorden de Nieuwe Maas en hem –ten koste van eigen verliezen- daarbij verliezen van betekenis hebben toegebracht.”

Cravattes Vaandel Regiment Genietroepen

* Java en Sumatra 1946-1949

Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Juliana met KB nr. 94 van 16 december 1977 wegens: “het deelnemen van 21 compagnieën van het 1^e regiment Pioniers, waarvan het Regiment Genietroepen de voortzetting is, aan krijgsverrichtingen in het voormalig Nederlands-Indië.

Hierbij hebben deze compagnieën zich op Java en Sumatra voortdurend onderscheiden door het aanleggen en herstellen van wegen, bruggen, spoorlijnen, veerponten, vliegvelden, waterleidingen, verlichtingsinstallaties en kampementen, het ruimen van landmijnen en het verwijderen van springladingen zonder welke werkzaamheden geen militaire acties van enge omvang mogelijk waren, terwijl de door hen gesteunde eenheden dikwijls geen of onvoldoende beveiliging konden geven bij hun vaak zeer gevaarlijke opdrachten”.

* Zuid Afghanistan 2006-2010

Dit opschrift is toegekend door ZM Koning Willem Alexander met KB nr. 2019001856 van 11 september 2019 waarin hij heeft goedgevonden en verstaan dat “Aan de opschriften in het vaandel van het regiment Genietroepen wordt toegevoegd het opschrift ‘Zuid-Afghanistan 2006-2010’ in verband met de Geniesteun te velde, waaronder het opsporen van geïmproviseerde explosieven waarmee het regiment de weg baande”.

De vaandelwacht

Het belang van het vaandel in de tijd dat het als baken op het slagveld werd gebruikt was groot. Het fungeerde in de vaak chaotische strijd als herkenningspunt voor de soldaat. Hij kon aan de positie van het vaandel zien waar zijn onderdeel, zijn regiment en dus ook zijn commandant zich bevond. Viel het vaandel in de handen van de vijand dan was hij zijn baken kwijt en dat betekende ook een enorme klap voor het moreel. Daarom werd het vaandel altijd bewaakt door een speciale vaandelwacht die het altijd omringde en tot het uiterste verdedigde. De vaandelwacht bij het Regiment Genietroepen bestaat uit een commandant en vijf militairen, allen gewapend. Daarnaast is de vaandelwacht Regiment Genietroepen uitgerust met het robuuste “sappeurssabel”. De vaandelwacht wordt voorafgegaan door twee traditioneel geklede en met bijlen bewapende “bielemannen” (van oorsprong pioniers) die de weg banen voor het vaandel.

De vaandeldrager

Het vaandel wordt gedragen door de Regimentsadjudant die wordt omringd en beschermd door de vaandelwacht.

Ten slotte

Na een ceremonie wordt het vaandel in een speciale afsluitbare vaandelkast opgeborgen in het Huis van het Regiment in Vught. Het wordt met een vaandelwacht bij de troep ingedeeld en meegevoerd bij de volgende gelegenheden:

een inspectie door H.M. de Koningin of door een lid van het Koninklijk Huis;
een erewacht voor H.M. de Koningin of voor een lid van het Koninklijk Huis, een buitenlands staatshoofd of een lid van een regerend buitenlands vorstenhuis;
een parade;
een beëdiging van officieren, onderofficieren, overige militairen voor bepaalde tijd van het Wapen der Genie en zij die dienst doen bij dat Wapen;
de functieoverdracht van de Regimentscommandant of van de Regimentsadjudant;
een commando of functie-overdracht voor het front van de troep, als dit een genie-generaal betreft;
jubilea van het Regiment Genietroepen;
bijzondere gelegenheden, waarbij de Regimentscommandant dit gewenst acht, of daartoe opdracht krijgt.